Nazirə Neftçalada yazılan məktubun əks-sədası

MİRZƏ XƏLİL VƏ QIZI RÜBABƏ XANIM MURADOVA BİR MÜDDƏT NEFTÇALADA YAŞAYIBLAR

Etibar Əbilov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Şəkildəki unudulmaz muğam ifaçımız Rübabə xanım Muradovanı təbii ki, hər biriniz tanıdınız. Digər fotodakı şəxs isə Rübabə xanımın atası Mirzə Xəlildir. Bildyiyimiz kimi Rübabə xanımın ailəsi İranda yaşayıb və Rübabə xanım da 1930-cu ildə Ərdəbil şəhərində anadan olub. Mirzə Xəlil Tehranda dini, Xorasanda isə göz həkimliyi üzrə tibbi təhsil alıb.

Kecən əsrın 40-cı illərində Təbrizdə Pişəvərinin rəhbərliyi ilə Milli Azadlıq hərəkatı başlayanda Mirzə Xəlil də həmin hərəkata qöşulub və hətta fəallığına görə Azərbaycan Demokratık Firqəsinin Ərdəbil şəhər şöbəsinin sədr müavini olub. 

Böyük ümidlərlə və arzularla yaradılmış Azərbaycan Demokratık firqəsi Stalinin xəyanəti nəticəsində məglubiyyətə uğrayır. Şah rejimi Təbrizi qan gölündə boğur. Şahın əmri ilə firqənin üzvlərinə amansız divan tutulur. Mirzə Xəlil də digər azərbaycanlı məsləkdaşları ilə Şimali Azərbaycana pənah gətir.

Mənim bu yazıda məqsədim Mirzə Xəlilin (və həm də Rübabə xanımın) Azərbaycandakı  həyatında unudulmuş mühüm bir məqam haqqındadır. Rübabə xanım haqqında yazılanlarda və yaxud onun haqqındakı televiziya verilişlərində Rübabə xanımın ailəsinin əvvəl Sabirabadda, sonra Salyanda, 1957-ci ildən isə o vaxtkı Əlibayramlıda (indiki Şirvanda) yaşadığı qeyd edilir. Bunlar təbii ki, həqiqətdir. Amma digər bir həqiqət var ki, həmin həqiqət barədə heç kəs yazmır, demir.

Həqiqət isə ondan ibarətdir ki, Mirzə Xəlilin 7 nəfərlik ailəsi 1950 -illərin ortalarında Neftçalada yaşayıb.

Mirzə Xəlil Neftçalanın 26-lar adlanıan qəsəbəsində tibb məntəqəsində işləyib. Və elə həmin qəsəbədə də yaşayıb...

Amma İranı tərk edərkən həkimlik diplomunu özü ilə götürmədiyindən, yəni diplomu olmadığından, onu həkim olaraq işə götürməyiblər. Mirzə Xəlil də məcburən 26-lar qəsəbəsindəki tibb məntəqəsində az maaşla fəhlə kimi  işləyib. Amma onun xahişini və çamaat arasındakı hörmətini nəzərə alıb, qeyri rəsmi də olsa ona göz xəstələrini müalicə etməyə, sarğı sarımağa icazə veriblər... Atam İmamverdi Əbilov təbii ki, Mirsə Xəlili tanıyırdı və haqqında həmişə böyük ehtiramla danışırdı. Mirzə Xəlil bizim tərəflərdə "Quran"ı mükəmməl bilən bəlkə də yeganə şəxs olub. Ağır təbətli olub, el-obanın xeyrində şərində yaxından iştirak etdiyi üçün hamı ona hörmət edib. 

Atam danışırdı ki,

onun böyük bir istəyi var idi. Həkim kimi hüququnun tanınması və həkim kimi fəaliyyət göstərmək, həkim kimi əmək haqqı almaq. Amma bütün əlaqədar, cavabdeh təşkilatlar Mirzənin diplomunun olmamasını əsas gətirib onun istəyini rədd ediblər... Atam danışırdı ki, bir dəfə ondan diplomunu özü ilə İrandan niyə gətirmədiyini soruşdum. Diplomuna görə çox əziyyətlər çəkmiş Mirzə Xəlil:

-Canım,orada (İranda) bizi adam yerinə qoymurdular,haqqımızı tapdayırdılar... Burda da (Sovet İttifaqı) bizə inanmırlar.... Cəlladın qaç-qovunda nə yada düşürdü ki, diplom da yada düşə? Məgər diplom vətəndən şirindir? Vətəni qoruya bilmədik, diplomu necə qoruyaydıq, ay sağ olmuş- cavabını verib.

...Yenə də atamın xatirələrinə istinad edirəm: 1955-ci ilin martında Azərbaycanın o vaxtki Səhiyyə Naziri Vəli Axundov (Sonralar Azərbaycan MK- nin birinci katibi) səhiyyə işciləri ilə görüş keçirmək üçün Neftçalaya gəlir. Təbii ki, iclasda yalnız səhiyyə işçiləri, həkimlər, tibb bacıları iştirak edib. Mirzə Xəlil o vaxtlar Neftçalada rəhbər vəzifədə işləmiş atamdan problemlərini Vəli Axundova çatdırmağı xahiş edir. İclasdan sonra atam Mirzə Xəlili Nazirlə görüşdürür. Nazir Mirzə Xəlili dinləyib ona bir ərizə yazmagı tapşırır. Mirzə Xəlil qonşu otaqda bir ərizə yazıb atama verir. Atam da ərizəni oxumadan Nazir Vəli Axundova təqdim edir.

Vəli Axundov ərizənin ilk cümləsini oxuyub:

-Siz bu ərizəni özünüz oxumusunuz?-deyə atamdan soruşur.

Atam-Xeyir-deyir.

Nazir isə sadəcə:

-Gərək oxuyaydız- deyib ərzəni atama qaytarır. Mirzə Xəlil tərəfindən yazılmış ərizənin birinci cümləsi belə idi(atam həmin ərizəni saxlayırdı):

-Dövləti Şurəvinin Azərbaycan Cumhuriyyəti Səhiyyə rəisi Vəli Axundov həzrətlərinə...

(Atam deyirdi ki, belə tələsik hərəkət etdiyimə görə,ərizəni oxumadan nazirə təqdim etdiyimə görə özüm də pis olmuşdum).

Daxilən xeyirxah insan olan Vəli Axundov söhbəti böyütmür, sadəcə-Deyin, ərizəni təzədən yazsın-deyir.

Atam yaxın dostu olan bir ədəbiyyat müəllimindən xahiş edir və həmin müəllimin köməyi ilə Mürzə Xəlil ərizəni təzədən yazır və həmin ərizə Vəli Axundova təqdim olunur...

Həmin ərizədən az sonta Mirzə Xəlil Əlibayramlıya köçür. Orada daimi məskən salır və  Əlibayramlıda da vəfat edir. Məzarı da Əlibayramlı (indiki Şirvan) şəhərindədir.

Etiraf edim ki, Mirzə Xəlilin Nizirə yazdığı ərizənin müqəddaratından da xəbərim yoxdur.

Ümumiyyətlə, bir çox bilmək istədiyim suallar olub ki, mən o sualları atama verməyi həmişə təxirə salardım. Gələn dəfə soruşaram deyib üstündən keçərdim. İnsan nə yaşda olursa olsun, ölümün qaşla göz arasında qərarlaşdığını bilsə də, bir vaxt valideynlərini itirəcək qaçılmaz həqiqət haqqında çox az fikirləşir. Bu mənada, atamdan, onun bildiyi bir çox hadisələri vaxtında özündən soruşmadığıma,o sualları sonraya saxladığıma görə, indi də ağrılı təəssüf hissi keçirirəm.

...Nəhayət... Neftçalanın köhnə kişiləri yaxından tanıdıqları xeyirxah, nəcib insan, böyük, unudulmaz muğam ustadımız, xalq və bəstəkar mahnılaımızın əvəzsiz ifaçısı Rübabə Muradovanın atası Mirzə Xəlil haqqında həmişə böyük məhəbbətlə söhbət açırdılar. Amma təəssüf ki, indiki gənclərin (təkcə gənclərin yox) bir çoxunun böyük muğam ifaçısı Rübabə Muradobanın bir müddət Neftçalada yaşadığından sadəcə olaraq xəbərləri belə yoxdur.

Bütün həqiqətlər isə yazılmalı və deyilməlidir. 

Allah Mirzə Xəlilə də, Rübabə xanım Muradovaya da qəni-qəni rəhmət eləsin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.08.2023)

Şəffaflıq.az