İnsanlar Marsda necə məskunlaşacaqlar… - Alimdən maraqlı açıqlamalar
28-02-2021, 19:18
Polşa mətbuatı Varşava Universitetinin Astronomiya Rəsədxanasının tədqiqatçısı Radoslav Poleski ilə maraqlı müsahibə yayımlayıb.
Alim Marsda insanların məskunlaşması ehtimalları və yolları barədə açıqlamalar verib.
Şəffaflıq.az həmin müsahibənin əsas hissəsini təqdim edir:
Mars və Venera Yerdən tamamilə fərqlidir. Veneranın əsas problemi kükürd turşusu kimi təhlükəli maddə ilə zəngin olan atmosferidir. Veneranın səthi haqqında az şey bilirik, çünki planeti buludların arasından görə bilirik. Bu halda bir insanı ora göndərmək mümkün deyil.
Marsa gəlincə, bilirik ki, onun bizim Aydan xeyli kiçik olan Fobos və Deimos adlı iki peyki var. İnsanlar Marsda bir baza yaratsalar, orada mühit Yerdəki qədər romantik olmayacaq (gülür). Peyklərdən biri əks istiqamətdə hərəkət edir: göyün qərb tərəfindən qalxır, alçaq bir orbit üzrə hərəkət edir və şərqdə batır.
Planetin səthində, qütblərdə Yerdən görünən iki buzlaq var. Bəli, Marsda buz var, çox güman ki, qısa müddətdə orada maye halında su əmələ gələ bilər. Orada atmosfer olduqca seyrəkdir. Marsda tektonik süxurlar hərəkət etmədiyinə görə orada zəlzələlər mümkün deyil.
Kosmik radiasiyanı da qeyd etməliyik. Venerada baza qurmaq istəsəydik, bununla bağlı problem əvvəlcə planetin özündə deyil, atmosferə girməzdən əvvəl yaranardı. Marsın səthi də, öz növbəsində, çox gərgindir. Hər hansı bir orqanizmin orada yaşaması inanılmaz dərəcədə çətin olardı.
Mars səthini əvvəlki missiyalardan olduqca yaxşı bilirik. Marsdakı dağlar Yerdəkilərdən daha yüksəkdir və yarğanlar daha dərindir. Təsəvvür edin, Olymp dağı 21 kilometrə qədər qalxır! Qeyd etmək lazımdır ki, Yer üzündə bütün yüksəklikləri dəniz səviyyəsindən ölçürüksə, Marsda dəniz olmadığı üçün başqa bir istinad nöqtəsi seçilib: planetdəki suyun üçqat nöqtəsi. Marsın səthi daha çox bizim Aya oxşayır.
Mars gecə səmasında qırmızı çalarları ilə seçilir. Bu rəng ümumi danışıqda pas dediyimiz dəmir oksidinə görədir. Planetin paslı bir səthə sahib olduğunu söyləyə bilərik.
Amerika Milli Aerokosmik Agentliyi Marsla bağlı ən zəngin təcrübəyə malikdir. Onların roverləri uzun müddətdir Marsdadır və bizə ətraflı məlumatlar verirlər. Bundan əlavə, Avropa və Hindistan kosmik agentlikləri Mars sirlərinin öyrənilməsində iştirak edirlər.
Bir kosmik gəminin nə qədər etibarlı olacağını göstərmək üçün rəqəmlər verəcəyəm: istifadə etdiyimiz avtomobillərin yürüşü 250 min kilometrə çatanda keyfiyyətlərini itirməyə başlayır və 300-400 min kilometrdən sonra dağılmağa başlayır. Marsa düz xətlə yalnız bir istiqamətdə ən azı 60 milyon kilometr.
Aya ekspedisiyalar göndərdiyimiz zaman, astronavtlar nisbətən qısa müddətdə orada olurdular. “Apollon”-un 11 bəfərlik heyəti orada 21 saat yarım qalıb. Marsla bağlı problem ondan ibarətdir ki, ora səfər bir neçə ay çəkə bilər, lakin geri dönüş çox uzun olacaq. Planetlərin daha əlverişli mövqeyini təxminən bir il gözləmək lazım olacaq. İnsanları Marsa göndərmək və bir il orada saxlamaq inanılmaz dərəcədə çətin bir işdir. Qidaya, suya ehtiyacımız var ...
Biz ümumiyyətlə, oksigen barədə düşünmürük, çünki atmosferimizdə 21 faizdın çoxdur. Dünyadan bu qədər uzaq bir kosmik səyahət üçün özünüzlə çoxlu miqdarda oksigen götürməli və ya onu orada hasul etmək üçün bir yol tapmalısınız.
Orada məntəqə yaratmaq istəyiriksə, kosmik stansiyanı göndərməliyik ki, kosmosda olsun və gözləsin. İnsanlardan ibarət bir missiya nəhəng kosmosda bir stansiyanı necə tapacaq? İki gəminin birləşdirilməsi müddətini artıq hazırlamışıq. Hər ikisi də aşağı yerdə orbitdə olduqda, eyni sürətə sahibdirlər. Yerin orbital sürəti saniyədə təxminən 30 kilometrdir. Biri orbitdə gözləyirsə, digəri saniyədə 50 kilometr sürətlə hərəkət edirsə, bir-birləri ilə birləşmələri çox çətin olacaq.
Kosmosda əyləcləmə də çox mürəkkəb işdir. Toqquşma riski yüksəkdir. Bunu ən yaxşı halda atmosferi olan bir planetin yaxınlığında etmək olar.
Bir müddət əvvəl Marsda bir milyon sakini olan bir şəhərin tikilməsinə 100 milyard dollardan 100 trilyon dollara qədər xərc lazım olduğu deyilirdi. Amma 100 milyard çox kiçik bir təxmindir. 100 trilyondan danışmalıyıq. Rusiya kosmosa kommersiya uçuşları təklif edəndə adambaşına 20-30 milyon dollar nəzərdə tuturdular. Marsa uçarkən bu rəqəmi 1000-ə vurun.
Marsda baza qurmaq üçün yer seçərkən Yer üzündə olduğu kimi, yaxınlıqda bir çayın olması yaxşıdır. Marsda çaylar problemdir, ancaq səthin altında buz ehtiyatları ola bilər. Yerdən lazımi miqdarda tədarük əldə etmək mümkün olmadığına görə yerli suyu əldə etmək məsələsinə baxılmalıdır. Bir cəhətdən Qırmızı Planet bizimkinə bənzəyir: Mars və Yer günlərinin müddəti təxminən bərabərdir. Psixoloji olaraq bunun müsbət təsiri ola bilər.
Marsda qida istehsalı necə görünə bilər? Bu, ciddi bir problemdir, çünki işləmək üçün insan yeməlidir. Pəhriz saxlaya bilərsiniz, ancaq Marsa uçuş edərkən özünüzü tükəndirə bilməzsiniz. Belə bir səfər üçün bir insanın bir ton yeməyə ehtiyacı ola bilər. Hər şeyi gəmidə götürmək çətindir. Məsələn, əvvəlcə kosmik gəmidə, sonra da planetin özündə bitki əkmək təklif olunur.
Burada aşağıdakı problemlə qarşılaşırıq: yalnız insanlar deyil, bitkilər də cazibə qüvvəsinə uyğunlaşırlar. Köklər aşağıya doğru, qol-budaq yuxarıya doğru böyüyür, sıfır vəziyyətdə inkişafları pozulur.
Mərkəzdənqaçma gücündən istifadə etmək, yəni bitkiləri sentrifuqaya yerləşdirmək fikirləri var. Bununla birlikdə, işləmək üçün elektrik enerjisinə ehtiyac var və bu, Marsda çox qiymətli olacaq. Buzu əritmək üçün də enerji lazımdır. Marsda hava Yerdəkindən daha soyuqdur, buna görə bütün bu proses daha da mürəkkəbləşəcək.
Çox vaxt kosmosda enerji günəş panellərindən istifadə olunur. Bir il işləyə bilərlər, lakin zaman-zaman Marsda güclü qum fırtınaları olur. Belə bir fırtına zamanı batareyalar örtüləcək və sonra təmizlənməlidir.
İnsanın Marsa ayaq basması mümkündür. Sual odur ki, bu, bizim ömrümüzdə baş verəcəkmi? Marsı fəth etməyə bir impuls olmayınca,bu baş verməyəcək. Sivilizasiyamızın həyatda qalması üçün əsas olan minerallar qıtlaşarsa, Marsdan dünyaya xammal çatdırmaq üçün zondlar göndəriləcək. Bəlkə də nə vaxtsa bəzi insanlar Marsa göndəriləcək, amma bir şəhər qurmağın mümkün olacağına şübhə edirəm.
Geri qayıt