“Putinizm” Qərbdə çoxdan müzakirə mövzusudur və Rusiya prezidentinin siyasəti və təcrübələrini təsvir edən qorxu və rəğbətin birləşməsi ilə izah olunur. Lakin Rusiyanın hakim elitaları arasında putinçiliyə mürəkkəb və cəlbedici bir ideologiya kimi baxılır.

Putinin eyniadlı ideologiyası prezidentin özündən daha çox yaxın köməkçisi Vladislav Surkovun kəşfidir. Kremlin baş “ideoloqu” olaraq Surkov, Sovet İttifaqının ideoloji təməl daşı kimi, leninizmi daha “mütərəqqi” stalinizmlə əvəzləyən, İosif Stalinin ən yaxın silahdaşlarından biri olan Lazar Kaqanoviçin müasir təcəssümüdür.

Surkov bu yaxınlarda putinçiliyi “bütün sosial yenilikləri və məhsuldar ziddiyyətləri ilə gündəlik olaraq işləyən ideologiya”tək xarakterizə edib. Onun fikrincə, rusların Qərb üslubunda demokratiyaya ehtiyacı yoxdur, çünki Putin öz xalqını – ehtiyaclarını, arzularını və məqsədlərini – daha yaxşı qanır.

Eyni şəkildə, Kremlin faşist filosofu Aleksandr Dugin putinizmin ideoloji əsasları ilə razıdır. Rusiyanın 2014-cü ildə Krımı ilhaq etməsini dəstəkləyən, sovet revanşizminin aparıcı tərəfdarı olan Dugin tez-tez ideologiyanın Rusiya dövlətinin yaşaması üçün labüdlüyünü, dövlətin şaquli güc quruluşu ilə, Qərbdəki kimi, iqtisadi dinamizmi stimullaşdırmaq üçün lazımi çeviklik olduğunu iddia edir.

Aleksandr Dugin bildirir ki, Rusiya dövlətinin yaşamasının açarı onun daha yüksək hədəfə irəliləməsidir. Məqsədin özü əhəmiyyət kəsb etmir: rus pravoslav monarxiyasının qurulması, kommunizmin bərpası və ya avrasiyaçılıq. Əhəmiyyətli olan budur ki, rejimin ideoloji bir nüvəsi var.

Dugin və Surkov üçün nəticə budur ki, Sovet İttifaqı kimi, Rusiya da yalnız “müqəddəs zatlar”a məlum olan, məqsədə doğru aparan “ideologiya”sı olmalıdır. Təəccüblü deyil ki, bu konsepsiya güc strukturları, xüsusən keçmiş və hazırkı dövlət təhlükəsizlik işçiləri tərəfindən qəbul edilib.

Putinizm təkcə güc strukturları adamlarının hökmranlığına zəmanət verir; bu da cavabdehliyin qarşısını alır. Əgər hakim sinif Rusiyanın daha yüksək məqsədini dərk edə bilərsə, yalnız onun üzvləri onun ideoloji fəaliyyəti qiymətləndirə bilər. Həmkarlarının nə vaxt işdən çıxarılacağına və ya dəyişdiriləcəyinə, ölkənin qaynaqlarından, o cümlədən işçi qüvvəsindən necə istifadə olunacağına, iqtisadi böyüməyə və yaşayış səviyyəsini yüksəltməyə və ya ideologiyanı möhkəmləndirməyə qərar verən də məhz onlardır.

Putinçilik dövründə xalq real gəlirlərinin azalmasını zəruri addım, hətta qəhrəmanlıq kimi qəbul etməlidir. Əgər liderlər təqaüdlərini kəsirsə və ya seçkiləri saxtalaşdırırsa, bunun daha yüksək bir məqsədə xidmət etdiyini güman etməlidirlər. Bu məntiqlə hökumətdən insan haqlarına hörmət etməsi tələbi fitnə-fəsaddır.

Putin Rusiyası dünyanın yeganə ideologiyası olmaq iddiasından uzaqdır. Sosialist Kubası və “Bolivar” Venesuelası, İran İslam Respublikası da ona uyğun gəlir. Şimali Koreyanın dövlət ideologiyası da. Xalqın ilahi bir liderə sadiq qalmasının vacibliyini söyləyən Kim ailəsinin irsi diktaturasının legitimliyini məhz o dəstəkləyir.

Tarix, ideokratlar o cümlədən nasist Almaniyası ilə və əlbəttə, Sovet İttifaqının son illərin nümunələri ilə tamamlanır. Məhz bu tarixə görə Rusiya Konstitusiyası dövlət ideologiyasını qadağan edir. Hökumətin fikrincə, Konstitusiya açıq şəkildə müəyyən bir ehkamı inkişaf etdirmək üçün deyil, cəmiyyətin ehtiyaclarına xidmət etmək üçün mövcuddur.

Başqa sözlə, Rusiyanın putinçi ideologiyası açıq şəkildə qanunsuzdur. Lakin o, çempionlarını Budapeşt memorandumu ilə Rusiyanın Ukraynanın şərqinə və Krımı ilhaq etməsinə mane olduğundan daha təsirli bir şəkildə geri çəkməyəcək.

Bu günə qədər Surkov putinizmin ideoloji məzmununa dair yalnız dumanlı əlamətlər təqdim edib. Lakin əsas konturları təxmin etmək asandır. Bunlara Qərbə müxalifət, təcridçilik və hərbi ekspansionizm, xalqın maddi fədakarlıqları və müxaliflərə qarşı təqiblər daxildir. Konstitusiya hökumətin dünyəvi mahiyyətini vurğulasa da, din yəqin ki, getdikcə daha qabarıq rol oynayacaq.

Ağıllı təbliğatçı olaraq Surkov putinizm iddiasını Dugindən fərqli olaraq, daha müasir terminlərlə izah edir və bunu qlobal siyasi “hack” adlandırır. Bunun  nə məna verdiyinin mənası yoxdur. Əsas odur ki, o, qanun və rus xalqının ümidlərinə uyğun olmayacaq.

Dmitri Oreşkin
“Project Syndicate”, 30.10.2019
Şəffaflıq.az